Ny toro-hevitra apetrako, ombieny ombieny, dia hoe : vakio mafy satria rehefa ren’ny sofina ny feo mahazatra dia tsy hanavao ny maso ny litera sy ny soratra. Moa va tsy irony zazakely miana-miteny irony.
Tanisao ny abidian-dRadama : a, b, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, o, p, r, s, t, v, y, z (marihina ihany fa tsy Radama no namolavola io abidia io : ny Misionera britanika no nandroso ny litera ho tanana, ny vahiny frantsay teto no nanome hevitra hanononana ny litera tsy hiovaova : dia Radama hono no nanao hoe «Rehefa A dia a, rehefa E dia e»)...
Angamba koa ny fampianarana ny teny gasy any an-tsekoly any no tsy mahasarika ny ankizy satria sanatria ka maha-monamonaina tahaka ny tsianjery sekoly alahady. Tokony hatsidika tsindraindray ny zavatra mahatsikaiky.
Isan’ny ezaka manokana andraisako anjara amin’izany no ho tanisaiko anao manaraka eto.
Rehefa avy nibadabada ny abidia tsy misy ny litera vazaha «c, q, u, w, x» dia raiso ny zanatsoratra efatra : «a, e, i, o».
Araho ny sary fanazavana : raha atambatra amin’ny litera telo hafa (ohatra eto f, r, y) dia firy no teny (voambolana) misy dikany na voambolana miteny ? Tsy fanadinana akory ity fa fanazaran-tena tsotsotra rehefa iny vizambizana iny. Samia mitady teny mitovy rafitra amin’io ohatra io ka tsy maintsy misy dikany avokoa ny teny tsirairay isaky ny mivady amin’ny zana-tsoratra voatondro.
Whatever it is, the way you tell your story online can make all the difference.
Tsy fantatro izay mety ho hitanareo any ambadika any fa ny ahy aloha dia io «FARY, FERY, FIRY, FORY» io no tena masaka an-dohako. Raha ny litera «v, r, y» indray ohatra no andramana dia mety ny «vary», mety ny «very», mety ny «vory» fa tsy haiko izay dikan’ny «viry» raha teny misy akory ary io. Tahaka izany koa ny «sary», «sery», «sory», fa inona ary izany hoe «siry» ? Mandringa noho ny «tiry» ny «tary» sy «tery» ary «tory». Raha ny litera «v, d, y» indray : ny «vedy» no tsy azo andraisana ny «vady», «vidy», «vody»... Ny litera «v, l, y» angamba no mety ho azo raisina : «valy», «vely», «vily», «voly», saingy tsy mahazatra intsony ny «valy».
«FARY, FERY, FIRY, FORY» : aha !, dia mba finaritra miteny ratsy loatra koa izao olona izao, hoy angamba hoy ianao. Ndry, fa angaha moa teny ratsy ny «fory» ? Ka raha teny ratsy ny «fory», izay faritra amin’ny tenan’ny vavy, moa tsy ho teny ratsy ihany koa ny «nono», ny «kibo», ny «fe» ? Ny tena marina dia isan’ireo nozimbain’ny Vazaha io teny «fory» io.
Indray andro, hono, raha niakatra avy any Soatsimanampiovana, Mantasoa toerana niasany, i Jean Laborde, dia izao no tatitra nataony tamin-dRanavalona Reniny : «Vita ilay fourneau». Nisafoaka hono ny Andriana (ny Andriamanjaka no atao hoe ny Andriana) satria hay noheveriny fa «vita ilay forinao» no sahin’ity vazahalahy tonontononina...
Mbola ao an-tsaina hatrany koa ilay hainteny, nanaitra vao niserana indray mandeha monja teo ambany maso :
Ny kindin’ise ve sarangan’ambiaty ?
Tsy voron’Itasy aho fa vorin’i Tasihanaka
Mahalam-pila aho fa tsy afa-kanina
Tsy atin-kena aho fa atin-kavana
Hainteny, milalao teny, mivolana zaka hafahafa amin’ny sofina ankehitriny. Ka izany ary no fiteny talohan’ny nahatongavan’ny misionera vazaha ! Ny misionera tokoa no nirakitra antsoratra tamin’ny Baiboly ny teny malagasy. Izy ireo ihany koa no nahitana ny Rakibolana tamin’ny taonjato faha-19 : Dictionary of the Malagasy Language (Joseph John Freeman sy David Jones, LMS, 1835) ; Dictionnaire Français-Malgache (Joseph Webber, Jesoita, 1853) ; Malagasy-English Dictionary (James Richardson, LMS, 1885) ; Dictionnaire Malgache-Français (Antoine Abinal sy Victorin Malzac, Jesoita, 1888). François Callet (1822-1885), Jesoita nanangona ny «Tantara ny Andriana», dia indrisy maty talohan’ny nahavitany ilay «dictionnaire» lehibe efa natombony ary nisy sombiny navoakan’ny Akademia Malagasy taty aoriana.
Isaorana mitafotafo nanangona teny gasy be dia be. Saingy manafintohina ihany koa sahy «nanadio», «nanaisotra», «nanilika» teny gasy sasantsasany lazaina fa «tsy mendrika».
Nialoha ny nanoratana hoe «fivaviana» na «filahiana», inona no teny gasy nanondroana ireo faritra amin’ny tenan’olombelona ? Manahy aho sao dia any amin’ny teny gasy lazaintsika hoe «ratsy» no miafina ireny teny natao anjorombala ireny. Akanga sisa nanamborana amin’ireny teny ireny ny «kindy» (ny an’ireo havana vavy rehetra), ny «fory» (mahasosotra ahoana fa tsy azoko hatrany), ny «lataka».
Mahagaga fa tena «cours d’anatomie» mihitsy no am-bavan’ny Gasy rehefa mingoso izy...
Hitako anaty Kamus Bahasa Melayu fa ny «bibit» dia ny tsiron’ain’ny lahy fa ny «faraj» no «fory»...
Raha mandray «dictionnaire» vazaha ianao dia ahitana tsy misy fihatsaram-belatsihy ireto teny ireto : «testicule», «pénis», «vagin». Indraindray koa, fa arakarakin’ny dictionnaire satria ny rakibolana sasany saro-kenatra, hita ao ny hoe «bite», «quéquette», «zizi», «foufounne», «cul».
Dia tsy mba izaho kosa no mandainga fa ny dictionnaire mihitsy izany no fatra-piteny ratsy...
VANF (NASOLO-VALIAVO Andriamihaja): Mpanoratra, mpanao gazety, mpandinika fiarahamonina, ary mpamakafaka vaovao monina eto Antananarivo, Madagasikara. Nianatra tao amin’ny Kolejy Masina Misely sy teny amin’ny Oniversite an’Antananarivo (sampana “Lalàna”).